ذرت یکی از محصولات اساسی مورد نیاز کشورمان ایران است به طوریکه در سال چیزی حدود ۹ میلیون تن ذرت برای تامین خوراک دام و مصارف غذایی نیار داریم و تنها می‌توانیم ۲ میلیون تن از آن را تولید کنیم. باقی این مقدار با هزینه نسبتا گزاف وارد کشور می‌شود. شاید این طور به نظر برسد که راهکار این است که از فردا دستور بدهیم در هر کوی و دشتی ذرت بکارند تا بی‌نیاز از واردات شویم، اما حتما و قطعا اینطور نیست و نمی‌شود.
بازدهی کشت ذرت در ایران ۷ تن در هکتار است و در روسیه ۱۲ تن در هکتار و حتی بخش قابل توجهی از همین بازدهی پایین هم توسط آفت ذرت یا عدم کوددهی مناسب ذرت از بین می‌رود. راهکار این است که بتوانیم با رویکردی عاقلانه به کشاورزان داخلی کمک کنیم تا بازدهی کشت خود را افزایش دهند و به واسطه همین موضوع کشاورز و کشور هر دو سود ببرند.
بخشی از این رسالت مدیریت آفت ذرت و آشنایی با آن ها می‌باشد. ما به نوبه خود سعی خواهیم کرد بخشی از مهم‌ترین آفت‌های ذرت را برای شما شرح دهیم. امیدواریم مفید باشد. منبع این مطالب وزارت جهاد کشاورزی و تالار ترویج علوم و فنون کشاورزی است.
بررسی ۹ آفت اصلی گیاه ذرت در ایران
۱. کرم ساقه خوار ذرت
کرم ساقه خوار ذرت اولین و یکی از مهم‌ترین آفات ذرت است که در شمال و شمال غرب کشور خسارات زیادی به محصولات وارد می‌کند. استان‌های اردبیل، آذربایجان، گلستان، مازندران و گیلان از استان‌هایی هستند که شیوع این آفت در آن‌ها بالاست. البته به جز همدان این آفت از استان‌های قم و فارس نیز گزارش شده است که نشان از اهمیت و شیوع آن دارد.
نحوه خسارت این آفت نیز به این شکل است که اولین آثار آلودگی در مراحل اولیه تشکیل قیف ذرت ظاهر می‌شود، لاروها در این مراحله وارد قیف ذرت می‌شوند و از گیاه تغذیه می‌کنند. لاروهای درشت برگ‌ها سوراخ کرده و از محل گره‌ها وارد غلاف می‌شوند. از نظر غذایی ذرت‌های آلوده شده به این آفت ذرت فاقد ارزش هستند و باید دور ریخته شوند.
نحوه خسارت کرم ساقه خوار به ذرت
برای کنترل این آفت ذرت می‌توانید موارد زیر را اجرا کنید:
- در هنگام برداشت محصول ذرت و گندم، ساقه‌ها را تا حد امکان از پایین و کف ببرید تا جایی برای رشد و زیست آفات زمستانی نباشد
- پس از برداشت محصول بقایای گیاهی را از مزرعه جمع‌آوری کرده و نابود کنید
- بهتر است شخم عمیق پاییزه را انجام دهید
- از ارقام مقاوم نسبت به آفات استفاده کنید
- از کودهای کشاورزی مناسب استفاده کنید
برای کنترل شیمیایی نیز بهترین زمان سمپاشی مقارن با زمانی است که ۵۰ درصد لاروها از تخم خارج و هنوز وارد ساقه نشده‌اند و یا اینکه ۷۰ درصد بوته‌ها برگ‌هایشان علامت سوراخ شدگی و علائم تغذیه آفت را نشان می‌دهد.
۲. ساقه‌خواران سزامیا
سزامیا یا کرم ذرت که دومین آفت ذرت است که شیوع بالایی داشته و از بیشتر استان‌ها همچون استان‌های شمالی، تهران، سیستان، خوزستان، لرستان، فارس و اصفهان گزارش شده است.
ساقه خوارن گونه سزامیا
لاروها روی بوته‌های جوانی که ارتفاع آن‌ها به ۲۰ سانتی‌متر می‌رسد از برگ‌های جوان که هنوز از حالت لوله‌ای خارج نشده‌اند تغذیه می‌کنند. این لاروها همچنین قسمت‌های انتهایی بوته ذرت که مرکز رشد گیاه است را مورد حمله قرار می‌دهند و بدین ترتیب شاهد کاهش رشد و عدم ارتفاع گیری ذرت هستیم.
این آفت ذرت به شدت به ساقه حمله می‌کند و از آن تغذیع می‌کند و همزمان با تشکیل دانه ها نیز به آن‌ها حمله نموده و از دانه نیز تغذیه می‌کند.
کرم ساقه خوار ذرت
به نظر می‌رسد بهترین راه مقابله با این آفت استفاده از روش‌های زیستی مانند زنبور پارازیتوئید است. این زنبور در حالت طبیعی و بدون کنترل شیمیایی می‌تواند تا ۹۰ درصد از جمعیت ساقه‌خوران را کاهش دهد. از دیگر راه‌های مبارزه با این آفت می‌توان به راه‌های زیر اشاره کرد:
- از بین بردن علف‌های هرز میزبان و استفاده از ساقه خرد کن
- مصرف صحیح کودهای کشاورزی
- استفاده از ارقام مقاوم
- کنترل بیولوژیک
- کنترل شیمیایی
۳. کرم‌های طوقه بر
کرم‌های طوقه بر دسته‌ای از موجودات و انگل‌ها هستند که ۱۶ عضو دارد و طبق تحقیقات دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند که ۲ گونه زیر اصلی‌ترین عامل آفت ذرت می‌توانند باشند:
۲. (Agrotis segetum (Denis & Schiffermüller
طبق بررسی‌های انجام شده متاسفانه شیوع این کرم در اغلب نقاط ایران و اغلب غلات گزارش شده است. همان‌طور که در تصویر زیر می‌بینید از شمال گرفته تا بخش‌های مرکزی و غربی و جنوبی کشور همه مناطق اصلی ذرت‌کاری درگیر این آفت ذرت هستند.
لاروهای کوچک این کرم با جویدن و تغذیه از برگ‌های ذرت سوراخ‌هایی در آن ایجاد می‌کنند، حتی لاروهای بزرگتر می‌توانند یک گیاه ذرت کوچک یا بوته جوان را قطع کنند و به طور کامل از بین ببرند. اصلا شاید به همین دلیل نیز هست که به آن کرم طوقه خوار می‌گویند. لاروهای جوان تمایل به تغذیه از علف‌های هرز دارند و در صورت وجود ساقه جوان ذرت از آن نیز تغذیه می‌کنند.
مشکل اصلی لاروهای بالغ هستند که در صورت کثرت آن‌ها در زمین حتی می‌توانند نیمی از محصول را به طور کامل از بین ببرند. این کرم‌ها به ساقه ذرت حمله کرده و آن را از بین می‌برند.
خسارت ناشی از کرم طوقه بر
۴. کرم بلال (هلیوتییس)
کرم بلال یا هلیوتیپس با نام علمی Helicoverpa شناخته می‌شود و از شهرهایی همچون اصفهان، دزفول، قزوین، مازنداران و مغان گزارش شده است. البته به نظر می‌رسد در دیگر مناطق نیز گزارش شده است. لاروهای این کرم می‌تواند تا ۴ سانتی‌متر طول داشته باشد و لاروهای جوان از موارد زیر تغذیه می‌کند:
- برگ‌های پرچم
- گل آذرین نر
- دیگر بافت‌ها
برای کنترل این آفت معمولا از روش بیولوژیک استفاده می‌شود، دو نوع زنبور تریکوگراما و براکون از زنبورهایی هستند که می‌توان برای مقابله بیولوژیک با آفات از آن‌ها استفاده کرد. البته روش‌های شیمیایی و حشره‌کش‌هایی مانند فوزالن نیز بسیار کاربرد دارند.
۵. کرم برگ‌خوار کارادرینا
لارو کرم برگ‌خوار کارادرینا به صورت عمیق در ناحیه‌ای که برگ‌ها به دور ساقه پیچیده‌اند و برگ‌ها در حال رشد کردن هستند شروع به تغذیه از گیاهان می‌کند. بر اثر تغذیه لارو برگ‌های حالت پاره پاره پیدا می‌کنند و از لبه برگ‌ها به سمت رگبرگ‌ها دچار خشک شدگی می‌شوند.
برای کنترل این حشره می‌توانیم با روش‌های مختلفی عمل کنیم. به طور مثال می‌توانیم با روش فیزیکی و شخم عمیق در پاییز برای از بین بردن فرم‌های زمستان‌گذر استفاده کنیم. همچنین می‌توانیم با روش‌های شیمیایی و بیولوژیکی و استفاده از زنبورها و حشره‌کش فوزالن به مبارزه با این حشرات بپردازیم.
۶. کرم برگ خوار تک نقطه‌ای ذرت
این بیماری ذرت اولین بار در خوزستان و در سال ۱۳۴۰ شناسایی شد. پس از آن گزارش‌هایی مبنی بر وجود این آفت در گیلان، فارس، هرمزگان، مرکزی و گلستان نیز وجود دارد.
لارو برگ خوار تک نقطه ای
لاروهای جوان لبه برگ‌ها را مورد هجوم قرار داده و از آن‌ها تغذیه می‌کند و لاروهای بالغ‌تر به تمام برگ‌های پهن حمله می‌کنند و از آن تغذیه می‌کنند. هنگامی که سطح آلودگی لاروی بالا باشد و لاروها همه جا باشند تمام برگ‌ها خورده می‌شوند و تنها بخش‌هایی از رگبرگ‌های میانی در برگ‌های پهن بزرگ باقی می‌ماند.
نکته جالب در مورد این لاروها این است که آن‌ها در شب فعال می‌شوند و در روز خود را در بین غلاف ها یا خاک پنهان می‌کنند و این موضوع شاید کمی تشخیص آن‌ها را در مراحل اولیه دشوار سازد.
برای کنترل این آفت نیز همانند دیگر آفات می‌توانید از روش‌های متعددی همچون حشره‌کش‌ها، مواد شیمیایی و روش‌های بیولوژیک استفاده کنید. برخی از زنبورها که می‌توانید برای روش بیولوژیک از آن استفاده کنید به شرح زیر است:
۱. زنبور اکتو پارازیت
۲. سن شکارگر
۳. مگس پارازیت لارو و شفیره
۷. شته برگ ذرت
همان‌طور که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید شته برگ ذرت به صورت کلنی وار به برگ‌های ذرت حمله می‌کند و از آن‌ها تغذیه می‌کند. این تغذیه شته‌ها باعث حذف رطوبت و مواد غذایی از برگ‌ها و گل‌های گیاه ذرت می‌شود. این شته‌ها تولید عسلک می‌کنند و حتی ممکن است ویروس‌ها را نیز منتقل کنند.
این شته‌ها بیشتر در مزارع ذرت دیر کاشت که تحت تنش خشکی هستند احتمال بروز دارند. برای کنترل این شته‌ها هم از همان روش‌های معمول همچون حذف حداکثری علف‌های هرز، کنترل شیمیایی و حشره‌کش‌ها استفاده می‌شوند.
۸. زنجرک‌ها
گونه‌های متعددی از زنجرک‌ها در مزارع ذرت شناسایی شده‌اند که می‌توانند به مزارع آسیب وارد کنند. پوره‌ها و نوع بالغ زنجرک‌ها با تغذیه از شیره برگ‌های ذرت و یا انتقال ویروس‌ها منجر به ایجاد آلودگی و بیماری در ذرت‌ها می‌شوند. تیامتوکسام حشره‌کشی است که معمولا برای مقابله با این آفت ذرت استفاده می‌شود.
۹. کنه‌های تارتن
کنه‌های تارتن یکی دیگر از آفت‌های رایج ذرت است که معمولا از گونه Tetranychus می‌باشند و به مزارع ذرت آسیب وارد می‌کنند. اگر هجوم کنه‌های تارتن همراه با تنش خشکی و دیگر موارد باشد می‌تواند بین ۸ تا ۵۰ درصد از مزرعه و بازدهی کل را از بین ببرد.
کنه های تارتن
علف‌های هرز در ذرت
تجربیات و تحقیقات نشان داده که هرگز نمی‌توان علف‌های هرز را از یک مزرعه ریشه‌کن کرد و کاری که ما می‌توانیم بکنیم این که است اقدام به کاهش تراکم و یا مدیریت آن‌ها به منظور کاهش آسیب‌ها و عوارض ناشی از علف‌های هرز بکنیم. در مورد ذرت نیز می‌توان گفت که گیاهی گرمادوست است و در کشت‌های بهاره رشد سریعی ندارد و به دلیل فاصله زیاد آن‌ها از یکدیگر و عدم رشد سریع بوته‌ها احتمال غالب شدن و افزایش علف‌های هرز وجود دارد.
این علف‌های هرز آسیب‌های فراوانی را به کشت ذرت می‌زنند و می‌توانند بازدهی مزرعه را به شدت کاهش دهند. در واقع ما یک سری گیاه در زمین داریم که با ذرت برای جذب آب و مواد غذایی رقابت می‌کنند. نتیجه این موضوع می‌شود کاهش بازدهی و رشد ذرت که گیاه اصلی ما می‌باشد.
خسارت علف‌های هرز در مزرعه ذرت
مطالعات نشان می‌دهند که حدود نسبی خسارت علف‌های هرز در مزرعه ذرت نزدیک به ۱۶ درصد می‌باشد، این یعنی ۱۶ درصد از محصول می‌تواند در اثر علف‌های هرز از بین برود. در مورد افزایش تراکم علف‌های هرز البته چنین چیزی صادق نیست و با افزایش تراکم علف‌های هرز این درصد افزایش پیدا نمی‌کند.
در واقع با افزایش تراکم رقابت بین خود علف‌های هرز نیز افزایش می‌یابد و این خود منجر به کاهش آسیب‌های وارده به مزرعه ذرت می‌شود.
برای مقابله با علف‌های هرز باید سعی کنیم گونه غالب علف‌های هرز در هر منطقه و شهری را شناسایی کنیم و با توجه به نوع علف هرز اقدام به مدیریت و مهار علف‌های هرز بکنیم. به طور مثال علف گونه گاو پنبه در مازندران و گلستان رواج دارد و علف گونه تاج خروس در بیشتر استان‌های کشور یافت می‌شود.
علف گوش بره در کرمانشاه و علف کنجد شیطانی در اصفهان و ایلام یافت می‌شود. علف آفتاب پرست نیز در کرمانشاه و قزوین یافت می‌شود و به همین ترتیب باقی گونه به تناوب در استان‌های مختلف رشد می‌کنند و به مزارع ذرت آسیب می‌رسانند.
