یکی از مهم‌ترین مراحل ساخت گلخانه ها انتخاب مکان مناسب احداث گلخانه است. آن زمان ها یادم هست که برای ساخت یک گلخانه حدودا ۲۰۰۰ متری با روکش پلاستیکی و بدنه فلزی چیزی حدود ۲۰۰ میلیون هزینه کردیم و در آن مبلغ چندان عجیبی نبود و قابل پرداخت بود. البته منظور از آن زمان‌ها دهه ۵۰ نیست، منظورم سال ۱۳۹۶ هست.
هر زمان که باشد یکی از مهم‌ترین مسائل برای ساخت گلخانه انتخاب مکان مناسب برای ساخت گلخانه است. ما در زمانه‌ای زندگی می‌کنیم که هر گونه جابه‌جایی کوچک محصولات می‌تواند هزینه‌های زیادی داشته باشد. فرض کنید گلخانه را در جای دورافتاده‌ای ساخته‌اید و اقدام به کشت خیار کرده‌اید، شما برای برداشت هر چین باید که در هفته حداقل ۳ بار اتفاق می‌افتد باید مسافت زیادی را تا تره‌بار رفته و محصول را بفروشید.
مسافت و هزینه جابه‌جایی یکی از مسائل پیچیده است. باقی مسائل مانند امنیت، طول سایه و نور در روز و نکات مهم دیگری نیز در کشت گلخانه‌ای و احداث گلخانه وجود دارد که اهمیت بالایی دارد. در ادامه برخی نکات مهم تجربی را از معتبرترین منابع در اختیار شما قرار خواهیم داد.
چگونه مکان مناسب برای گلخانه را انتخاب کنیم؟
اصل طلایی در ساخت گلخانه این است، اگر میخواهید هزینه‌های کمی را متحمل شوید گلخانه خود را در کنار دیگر گلخانه‌های شهرتان بسازید.
در واقع با این کار دیگر نیاز نیست هیچ چیز دیگری را در نظر بگیرید و می‌تواند با خیال راحت این گلخانه خود را بسازید و حتی نیازی نیست ادامه این محتوا را مطالعه کنید، اگر میخواهید نکات مهمی را پیش از احداث گلخانه بدانید یا اینکه در گروه بهترین‌ها قرار بگیرید پیشنهاد میکنم این محتوا را مطالعه کنید.
آمار گلخانه‌های ایران
طبق اطلاعات آماری که در سال ۱۳۹۹ منتشر شده است سطح زیر کشت گلخانه ای کشور چیزی حدود ۲۱۰۰۰ هکتار می‌باشد. از لحاظ نوع محصول کشت شده به شرح زیر است:
- کشت گلخانه ای خیار ۶۰ درصد
- کشت گلخانه ای گوجه ۱۹ درصد
- کشت گلخانه ای فلفل ۹ درصد
- کشت گلخانه ای بادمجان ۴ درصد
- کشت گلخانه ای سبزیجات برگی ۳ درصد
- کشت گلخانه ای گیاهان دارویی ۲ درصد
از لحاظ محل کشت نیز می‌توان گفت شهرهای زیر به ترتیب بیشترین سطح زیر کشت گلخانه ای را دارا می‌باشند:
- کرمان
- اصفهان
- تهران
- مازندران
- سیستان و بلوچستان
- البرز
- یزد
- خراسان رضوی
در واقع اگر بخواهیم به دقت این این استان‌ها نگاه کنیم می‌توانیم ببینیم که عواملی همچون خشکسالی و کمبود زمین کشاورزی منجر به توسعه کشت گلخانه‌ای در این استان‌ها شده است و در استان‌های دیگر همچون زنجان و همدان و کرمانشاه که زمین فراوان‌تر است و هنوز به میزان کافی آب وجود دارد کشت گلخانه‌ای توسعه‌ی چندانی پیدا نکرده است.
نکات مهم انتخاب محل مناسب گلخانه
نکات مهم انتخاب محل مناسب گلخانه به طور خلاصه به شرح زیر است:
- شرایط اقلیمی منطقه
- منابع آب و برق
- نیروی کار
- بررسی مسائل طبیعی
- بازار مصرف
۱. شرایط اقلیمی منطقه
در مورد بحث اقلیم مناسب کشت گلخانه ای باید بگوییم که بیشتر محصولات و کشت‌های گلخانه در مناطق نیمه گرمسیری و گرمسیری کشت می‌شوند و می‌توان با تقریب مناسبی نسخه‌ای عمومی برای بیشتر گلخانه‌ها ارائه کرد. پروتکل زیر برای انتخاب اقلیم مناسب کشت گلخانه ارائه می‌شود.
- دامنه دمایی بین ۱۷ تا ۲۲ درجه
- اگر میانگین دمای محیط گلخانه کمتر از ۱۲ درجه باشد گلخانه برای فعالیت نیاز به گرما دارد.
- اگر میانگین دما بالاتر از ۲۷ درجه باشد باید از تجهیزات سرمایشی استفاده کرد.
- حداقل مقدار انرژی تابشی ورودی به منطقه باید بیش از ۲۳۰۰ 1d -2m w باشد.
- بیشتر محصول‌های گلخانه ای به دست کم ۶ ساعت روشنایی روزانه نیازمند هستند
۲. منابع آب و برق
دومین نکته مهم وجود منابع آبی و برق در دسترس است. یادم هست در همان زمانی که قصد ساخت گلخانه داشتیم زمینمان در محلی بود که برق فشار قوی رد می‌شد و ما برای کاهش فشار برق مجبور شدیم یک کاهنده را با هزینه شخصی خودمان در مسیر قرار دهیم تا بتوانیم اشتراک برق بگیریم.
برای یک گلخانه ۱۰۰۰ متر مربعی در فصل تابستان که حداکثر استفاده را دارد به ۸ تا ۱۰ متر مکعب آب نیاز هست. البته بسته به رطوبت و دمای محیط و برخی عوامل دیگر این مقدار می‌تواند متفاوت باشد اما به نظر می‌رسد ۱۰ متر مکعب کافی باشد. البته برای کشت های هیدروپونیک شرایط متفاوت است و به ۲۰ درصد آب بیشتر به منظور به جریان انداختن آب نیازمند هستیم.
در مورد برق یا گازوئیل هم بسته به این در کدام منطقه هستید و نیاز به چه نوع سیستم‌های سرمایشی یا گرمایشی دارید اوضاع می‌تواند متفاوت باشد.
به طور مثال در اهواز در زمستان به سیستم گرمایشی نیاز نیست و تنها با یک تهویه کار در این ۳ ماه انجام می‌شود. در ۲ ماه از سال با یک سیستم سرمایشی معمول می‌توان گلخانه را مدیریت کرد اما در باقی ماه‌های سال هوا به شدت گرم است و استفاده از سیستم‌های سرمایشی مقرون به صرفه نخواهد بود.
۳. نیروی کار
نیروی کار موضوعی است که برای هر منطقه و هر خانواده می‌تواند تعریق متفاوتی را داشته باشد. شما باید برای برهه‌های مختلف زمانی در مورد گلخانه نیروی کار متناسب را مهیا کنید. بگذارید یک مثال بزنم، در ناحیه‌ای که من در آن کشاورزی می‌کردم کاشت سیب زمینی در تابستان انجام می‌شد و برداشت آن در پاییز و فراوری آن در زمستان بود.
این بدین معنی بود که حجم زیادی از نیروی کار در فصول پاییز و زمستان که فصل عمده کشت گلخانه‌ای است درگیر مزارع سیب زمینی هستند و نمی‌توان نیروی کار خوب و با قیمت مناسب را پیدا کرد. پس من از احداث گلخانه در این منطقه اجتناب کردم. قطعا من دوست ندارم که در فصل برداشت خیار گلخانه‌ای که کار بسیار زیاد و رقابت بالاست محصول من بر روی بوته بماند و درشت بشود و خراب بشود.
۴. بررسی مسائل طبیعی
اگر از کنار گلخانه‌های با پوشش پلاستیکی رد شده باشید حتما با سازه‌هایی در گوشه و کنار گلخانه‌ها تحت عنوان بادشکن مواجه شده اید. بادشکن ها ساختارهایی هستند که گلخانه را در برابر بادها و طوفان‌ها که در بسیاری از مناطق ایران غالب هستند محافظت می‌کند.
چیزی که عقلانی و بهتر به نظر می‌رسد این است که ما گلخانه را در مکان‌هایی که در معرض بادها و سیل‌ها و … قرار دارند نسازیم.
۵. اهمیت بازار مصرف در انتخاب محل مناسب گلخانه
نکته مهم بعدی که به نظرم بهتر است رعایت کنیم این است که گلخانه را باید در نزدیکی مراکز مصرف یا صنایع تبدیلی بسازیم. نمی‌شود برای برداشت هر چین خیار ۱۰۰ یک نیسان بگیریم و آن را ۱۰۰ کیلومتر به سمت میدان تره بار روانه کنیم و کلی هزینه حمل و نقل بدهیم. بهتر است گلخانه را در نزدیکی مراکز عرضه و مصرف و یا صادرات بسازیم.
به طور مثال فکر می‌کنید چرا عمده سیب زمینی همدان و زنجان صادر می‌شود. این لزوما به علت کیفیت بالای محصولات این مناطق نیست. این به دلیل ایجاد شدن یک مسیر تجاری به سمت مرز مهران هست و روانه چنیدن کامیون ۱۰ تن به صورت اختصاصی یا اشتراکی به سمت مرز حرکت می‌کنند و حتی اگر شما کشاورزی کوچک‌تری باشید قطعا برای بار شما به صورت اشتراکی جایی هست.
منبع
کتاب راهنمای جامع مکان یابی برای ساخت گلخانه؛ منتشر شده توسط جهاد کشاورزی