کود آلی مخصوص گندم و ذرت

۱. گندم آبی

• میزان مصرف: ۲۰ لیتر در هکتار

• زمان مصرف:

  1. ابتدای پنجه‌زنی (همراه با آبیاری اول یا دوم)

  2. ابتدای ساقه‌دهی

۲. ذرت آبی

• میزان مصرف: ۲۰ لیتر در هکتار

• زمان مصرف:

  1. ۴ تا ۶ برگی

  2. قبل از گلدهی

 

کود مناسب برای پنجه‌زنی گندم، عامل تعیین‌کننده در دستیابی به حداکثر عملکرد پتانسیل این محصول است. مطالعات علمی نشان می‌دهد که تغذیه بهینه در این مرحله حساس رشد، تأثیر مستقیمی بر تشکیل پنجه‌های بارور، توسعه سیستم ریشه‌ای و نهایتاً تعیین تراکم نهایی بوته در واحد سطح دارد. بر اساس پژوهش‌های معتبر، کاربرد ترکیب دقیقی از عناصر ماکرو (نیتروژن، فسفر و پتاسیم) و میکرو (روی، منگنز و بور) با نسبت‌های مشخص، می‌تواند تا 35 درصد بر کارایی فرآیند پنجه‌زنی مؤثر باشد.

 

 

پنچه زنی گندم یعنی چه؟

پنجه‌زنی یکی از مراحل حیاتی رشد گندم است که در آن گیاه شروع به تولید ساقه‌های فرعی می‌کند. این ساقه‌های جدید که از پایه ساقه اصلی (محلی به نام طوقه) رشد می‌کنند، پنجه نام دارند. این فرآیند معمولاً چند هفته پس از جوانه‌زنی و زمانی که گیاه ۳ تا ۵ برگ اصلی تشکیل داده است، اتفاق می‌افتد. در واقع، پنجه‌ها شاخه‌های جانبی هستند که از قسمت پایینی ساقه منشعب می‌شوند و هر کدام پتانسیل تبدیل شدن به یک ساقه اصلی و تولید خوشه گندم را دارند.

اهمیت پنجه‌زنی در گندم به این دلیل است که تعداد و سلامت این پنجه‌ها مستقیماً بر میزان محصول نهایی تأثیر می‌گذارد. هرچه تعداد پنجه‌های سالم و قوی بیشتر باشد، تراکم بوته در مزرعه بیشتر شده و در نتیجه تعداد خوشه‌های گندم افزایش می‌یابد. اما نکته مهم اینجاست که همه پنجه‌ها به مرحله تولید خوشه نمی‌رسند. برخی از آنها که شرایط مناسبی ندارند، بعد از مدتی از بین می‌روند. بنابراین هدف اصلی مدیریت مزرعه در این مرحله، حداکثر کردن تعداد پنجه‌های بارور (پنجه‌هایی که به خوشه تبدیل می‌شوند) و حداقل کردن پنجه‌های غیربارور است.

عوامل مختلفی بر کیفیت و کمیت پنجه‌زنی تأثیر می‌گذارند. در بین عوامل محیطی، دما نقش بسیار مهمی دارد. دمای مناسب برای پنجه‌زنی بین ۱۵ تا ۲۰ درجه سانتیگراد است. نور کافی نیز ضروری است چون گیاه برای انجام فتوسنتز و رشد نیاز به انرژی دارد. رطوبت خاک هم باید در حد مطلوب باشد، چرا که هم کم‌آبی و هم آب‌ایستایی می‌تواند به فرآیند پنجه‌زنی آسیب بزند.

از نظر تغذیه‌ای، نیتروژن مهمترین عنصر برای تحریک پنجه‌زنی است. این عنصر مستقیماً در رشد شاخ و برگ نقش دارد. فسفر نیز برای توسعه سیستم ریشه‌ای و انتقال انرژی در گیاه ضروری است. پتاسیم هم با افزایش مقاومت گیاه به تنش‌ها، به بقای پنجه‌ها کمک می‌کند. علاوه بر این، عناصر کم‌مصرف مانند روی، منگنز و بور در فعال‌سازی آنزیم‌های مختلف نقش دارند که برای رشد پنجه‌ها لازم هستند.

در زمینه مدیریت زراعی، تراکم کاشت مناسب بسیار مهم است. اگر تراکم بوته زیاد باشد، گیاهان برای نور و مواد غذایی با هم رقابت می‌کنند و پنجه‌های ضعیفی تولید می‌شوند. زمان کاشت نیز تأثیر زیادی دارد، چرا که پنجه‌زنی نیاز به شرایط خاص آب و هوایی دارد. کنترل آفات و بیماری‌ها در این مرحله حیاتی است، چون آسیب به گیاه در این مرحله می‌تواند به از دست رفتن پنجه‌ها منجر شود.

برای داشتن پنجه‌زنی مطلوب، کشاورزان باید برنامه کوددهی مناسبی داشته باشند. معمولاً در این مرحله نیاز به کود نیتروژنه وجود دارد، اما مقدار و زمان مصرف آن باید دقیق باشد. آبیاری باید به موقع و به اندازه کافی انجام شود. همچنین باید از استرس‌های محیطی مانند شوری خاک یا آلودگی به علف‌های هرز جلوگیری کرد. انتخاب رقم مناسب گندم نیز مهم است، چرا که ارقام مختلف پتانسیل پنجه‌زنی متفاوتی دارند.

در نهایت، پنجه‌زنی خوب به معنی داشتن تعداد کافی پنجه‌های سالم و قوی است که می‌توانند به خوشه‌های پر محصول تبدیل شوند. مدیریت صحیح این مرحله می‌تواند تفاوت چشمگیری در عملکرد نهایی مزرعه ایجاد کند. کشاورزان با توجه به این نکات و مراقبت صحیح از گیاهان در این مرحله حساس، می‌توانند به برداشت پربارتری امیدوار باشند.

 

کود مناسب برای پنجه زنی گندم

(Tillering) یکی از مراحل حیاتی رشد گندم است که در آن گیاه شاخه های جانبی (پنجه ها) تولید میکند. این مرحله معمولاً ۲ تا ۴ هفته پس از جوانه زنی رخ میدهد و تأثیر مستقیمی بر تراکم بوته و تعداد خوشه های آینده دارد. در ادامه برخی از مهم ترین کود ها برای مرحله پنچه زنی گندم را معرفی می‌کنیم:

۱. اوره (Urea – 46% N)

این کود نیتروژنی با بالاترین درصد نیتروژن (46%) یکی از اقتصادیترین انتخاب ها برای مزارع گندم محسوب میشود. مکانیسم اثر آن به این صورت است که پس از مصرف در خاک، توسط آنزیم اورهآز به آمونیوم و سپس به نیترات تبدیل میشود که فرم اصلی جذب توسط ریشه گندم است. از مزایای اصلی اوره میتوان به قیمت مناسب، در دسترس بودن و غلظت بالای نیتروژن اشاره کرد. اما معایبی نیز دارد از جمله احتمال هدر رفت از طریق تصعید آمونیاک در خاکهای قلیایی و نیاز به آب کافی برای حل شدن و جلوگیری از سوختگی گیاه. برای استفاده بهینه از اوره در مرحله پنجه زنی گندم، توصیه میشود کود دهی در صبح زود یا عصر انجام شود و بلافاصله آبیاری صورت گیرد تا از هدررفت نیتروژن جلوگیری شود.

۲. نیترات آمونیوم (Ammonium Nitrate – 34% N)

این کود حاوی ترکیب متعادلی از نیترات (50%) و آمونیوم (50%) است که آن را به انتخابی ایدهآل برای شرایط مختلف خاک و آب و هوا تبدیل میکند. انحلال پذیری بسیار بالا (2970 گرم در لیتر آب در 20°C) از ویژگیهای بارز این کود است که باعث جذب سریع توسط گیاه میشود. نیترات آمونیوم به ویژه در خاک های سرد عملکرد بهتری دارد، چرا که جذب نیترات در دمای پایین بهتر صورت میگیرد. این کود برای سیستم های آبیاری قطرهای نیز بسیار مناسب است. اما باید توجه داشت که نگهداری آن به دلیل قابلیت انفجار نیاز به دقت دارد و در خاکهای سبک احتمال آبشویی نیترات وجود دارد. برای مرحله پنجه زنی گندم، نیترات آمونیوم میتواند به صورت تقسیط شده مصرف شود تا از هدررفت جلوگیری گردد.

۳. سولفات آمونیوم (Ammonium Sulfate – 21% N + 24% S)

این کود علاوه بر تأمین نیتروژن (21%)، منبع خوبی برای گوگرد (24%) نیز محسوب میشود. یکی از ویژگیهای منحصر به فرد سولفات آمونیوم، خاصیت اسیدزایی آن است که به ازای هر کیلوگرم کود، معادل 5.4 کیلوگرم CaCO₃ اسیدزایی ایجاد میکند و برای خاکهای قلیایی بسیار مناسب است. گوگرد موجود در این کود برای ساخت آمینواسیدهای سیستئین و متیونین که از اجزای اصلی پروتئین ها هستند، ضروری میباشد. این کود در مناطق با بارندگی زیاد کمترین احتمال آبشویی را در بین کودهای نیتروژنی دارد و برای مزارعی که با کمبود گوگرد مواجه هستند، انتخابی ایدهآل محسوب میشود. در مرحله پنجه زنی گندم، سولفات آمونیوم میتواند هم به صورت پایه و هم به صورت سرک مصرف شود.

۴. سوپر فسفات تریپل (TSP – 46% P₂O₅)

این کود فسفاته با غلظت بالا (46% P₂O₅) یکی از پرکاربردترین منابع فسفر در کشاورزی محسوب میشود. فسفر موجود در این کود به فرم مونوکلسیم فسفات بوده و حلالیت متوسطی دارد. بیشترین جذب فسفر از این کود در محدوده pH 6-7 اتفاق میافتد. در مقایسه با سوپر فسفات معمولی (20% P₂O₅)، این کود غلیظتر و با ناخالصی های کمتری است. همچنین در مقایسه با فسفات آمونیوم، اسیدزایی کمتری ایجاد میکند. برای مرحله پنجه زنی گندم، این کود بهتر است به صورت نواری و در عمق کاشت مصرف شود تا در دسترس ریشه قرار گیرد، چرا که فسفر تحرک کمی در خاک دارد.

۵. دی آمونیوم فسفات (DAP – 18% N + 46% P₂O₅)

این کود ترکیبی دو منظوره بوده و هم نیتروژن (18%) و هم فسفر (46% P₂O₅) را تأمین میکند. نیتروژن موجود در این کود به فرم آمونیومی بوده که جذب آن توسط گیاه منجر به سنتز بهتر اسیدهای آمینه میشود. این کود pH محلول خاک را کاهش میدهد و برای خاکهای قلیایی مناسب است. اما در خاکهای اسیدی ممکن است باعث تثبیت آلومینیوم شود که برای گیاه سمی است. برای مرحله پنجه زنی گندم، دی آمونیوم فسفات میتواند به عنوان منبع اولیه فسفر و بخشی از نیتروژن مورد نیاز گیاه مصرف شود. بهتر است این کود به صورت نواری و در عمق کاشت قرار داده شود تا بیشترین کارایی را داشته باشد.

۶. پتاسیم کلرید (KCl – 60% K₂O)

این کود پتاسیمی با درصد بالا (60% K₂O) یکی از اقتصادی ترین منابع پتاسیم محسوب میشود. یون پتاسیم (+K) نقش کلیدی در تنظیم فشار اسمزی، باز و بسته شدن روزنه ها و فعالسازی آنزیم های مختلف دارد. حدود 80-90% پتاسیم جذب شده توسط گیاه در واکوئل ذخیره میشود. این کود در خاکهای شور باید با احتیاط مصرف شود و برای ارقام حساس به کلر (مانند برخی ارقام گندم بهاره) ممکن است محدودیت داشته باشد. در مرحله پنجهزنی گندم، پتاسیم نقش مهمی در افزایش مقاومت به تنش های محیطی و بیماریها دارد. بهتر است این کود به صورت پایه و قبل از کاشت مصرف شود.

۷. سولفات پتاسیم (K₂SO₄ – 50% K₂O + 18% S)

این کود پتاسیمی برخلاف پتاسیم کلرید فاقد کلر بوده و برای گیاهان حساس به کلر مناسب تر است. علاوه بر پتاسیم (50% K₂O)، حاوی 18% گوگرد نیز میباشد که برای سنتز پروتئین ها ضروری است. اگرچه قیمت این کود نسبت به پتاسیم کلرید بالاتر است، اما در خاکهای شور و برای محصولات حساس به کلر بازدهی بهتری دارد. در مرحله پنجه زنی گندم، سولفات پتاسیم میتواند به بهبود کیفیت پروتئین گندم کمک کند. این کود بهتر است به صورت نواری و در عمق کاشت مصرف شود.

۸. سولفات روی (Zinc Sulfate – 35% Zn)

روی به عنوان کوفاکتور بیش از 300 آنزیم از جمله کربنیک انهیدراز نقش حیاتی در متابولیسم گیاه دارد. این عنصر برای سنتز تریپتوفان (پیشساز هورمون اکسین) ضروری است. کمبود روی باعث کاهش پنجهزنی و توقف رشد میشود. برای رفع کمبود روی میتوان از محلولپاشی 5 در هزار در مرحله 5-6 برگی یا مصرف خاکی 25-50 کیلوگرم در هکتار در خاک های آهکی استفاده کرد. در مرحله پنجهزنی گندم، روی نقش مهمی در رشد جوانه های جانبی دارد.

۹. سولفات منگنز (Manganese Sulfate – 31% Mn)

منگنز در فعالسازی آنزیمهای سیستم فتوسنتزی (به ویژه PSII) و سنتز لیگنین نقش دارد. کمبود این عنصر در خاکهای آهکی با pH بالا شایع است. برای رفع کمبود میتوان از محلول پاشی 3 در هزار در صورت مشاهده کلروز بین رگبرگی استفاده کرد. در مرحله پنجه زنی گندم، منگنز به افزایش مقاومت گیاه در برابر بیماریها کمک میکند.

۱۰. اسید بوریک (Boric Acid – 17% B)

بور برای تشکیل دیواره سلولی (از طریق ترکیب با پکتین) و تقسیم سلولی ضروری است. این عنصر در انتقال قندها نیز نقش دارد. کمبود بور باعث توقف رشد جوانه های جانبی و ضخیم شدن برگ های جوان میشود. در مرحله پنجه زنی گندم، بور نقش کلیدی در رشد و توسعه پنجه ها دارد.

 

 

نحوه استفاده از کود برای پنجه زنی گندم

اولین مرحله برای استفاده از کود مناسب برای پنجه زنی گندم، شناخت مرحله پنجه زنی است. این مرحله مربوط به زمانی است که گندم دارای ۲ تا ۴ برگ دارد. و کم کم ساقه ها شروع به جوانه زدن و شاخه دار شدن می‌کنند. این اتفاق معمولا ۱۵ الی ۳۰ روز بعد از کاشت اتفاق می‌افتد. فرض کنیم میخواهیم برای زمین خود از کود اوره استفاده کنیم؛ کودی که گندم بسیر به آن نیازمند است. معمولا برای هر هکتار، ۱۰۰ الی ۱۵۰ کیلوگرم اوره احتیاج است.

اگر خاک منطقه شما ضعیف است می‌توانید در کنار اوره کمی سولفات پتاسیم هم به زمین اضافه کنید. حدود ۵۰ کیلو برای هر هکتار کافی است.

حال به سراغ معرفی روش های پخش کود می‌رویم:

۱. پخش کود برای مزارع کوچک (دست پاش)

گفتیم که فرض می‌کنیم میخواهیم از کود اوره برای گندم استفاده کنیم، اولین روش پخش کود برای مزارع کوچک است. در این روش ابتدا باید اوره را در یک سطل بریزید و آن را در زمین جوری پخش کنید که همه جای مزرعه به یک اندازه اوره را دریافت کند. سپس به سرعت آبیاری را شروع کنید که کود به خوبی با خاک مخلوط شود. توجه داشته باشید که اگر در هنگام پخش کود باد میوزد، پخش کود را متوقف کنید زیرا مانع از انجام از کار شما می‌شود.

۲. پخش کود برای مزارع بزرگ

برای مزارع وسیع گندم، استفاده از کودپاش‌های مکانیزه (دستی یا تراکتوری) روشی کارآمد محسوب می‌شود. در این روش، کود مورد نظر (معمولاً اوره) در مخزن دستگاه ریخته شده و به کمک سیستم توزیع، به صورت یکنواخت در سطح مزرعه پخش می‌گردد. نکته حائز اهمیت در این روش، تنظیم دقیق میزان پخش کود بر اساس سرعت حرکت تراکتور و عرض پخشش دستگاه می‌باشد تا از توزیع یکسان کود در تمامی نقاط مزرعه اطمینان حاصل شود. پس از اتمام عملیات پخش کود، انجام آبیاری فوری جهت حل شدن کود و نفوذ آن به منطقه ریشه ضروری است.

۳. روش آب کود (برای سیستم های آبیاری)

در سیستم‌های آبیاری تحت فشار (قطره‌ای یا بارانی)، روش کودآبیاری (Fertigation) به عنوان یکی از کارآمدترین روش‌های مصرف کود شناخته می‌شود. در این روش، مقدار مشخصی از کود (به عنوان مثال ۱۰۰ کیلوگرم اوره) در حجم معینی از آب آبیاری (مثلاً ۱۰۰۰ لیتر) حل شده و طی فرآیند آبیاری به خاک اضافه می‌گردد. این روش مزایای قابل توجهی از جمله افزایش راندمان مصرف کود (تا ۳۰ درصد)، کاهش تلفات کود و امکان تغذیه دقیق گیاه را به همراه دارد. برای اجرای صحیح این روش، لازم است از دستگاه‌های تزریق کود استاندارد استفاده شود و pH محلول کودی در محدوده ۵.۵ تا ۶.۵ تنظیم گردد تا از رسوب عناصر و کاهش کارایی کود جلوگیری شود.

۴. محلول پاشی

در شرایط اضطراری که گیاهان گندم نشانه‌های واضح کمبود نیتروژن (از جمله کلروز برگ‌های پایینی و کاهش رشد) را نشان می‌دهند، روش محلول‌پاشی به عنوان یک راهکار سریع‌التاثیر توصیه می‌شود. برای اجرای این روش، محلولی با غلظت ۵ درصد (معادل ۵۰ گرم اوره با خلوص ۴۶ درصد نیتروژن در یک لیتر آب مقطر یا آب با EC پایین) تهیه می‌گردد.

نکات کلیدی در اجرای این روش:
۱. زمان مناسب: ساعات اولیه صبح (پس از خشک شدن شبنم) یا عصر هنگام
۲. دمای محیط: کمتر از ۲۷ درجه سانتی‌گراد
۳. استفاده از مواد surfactant (ترکننده) به میزان ۰٫۱ تا ۰٫۲ درصد برای بهبود پوشش سطح برگ
۴. پوشش یکنواخت محلول بر روی سطح برگ‌ها، به ویژه سطح زیرین
۵. تکرار عملیات با فاصله ۷ تا ۱۰ روز در صورت نیاز

توجه: این روش صرفاً به عنوان یک راهکار مکمل و سریع‌التاثیر بوده و نمی‌تواند جایگزین برنامه اصلی تغذیه خاکی گردد. کارایی جذب از طریق برگ معمولاً بین ۳۰ تا ۵۰ درصد متغیر است و به عوامل متعددی از جمله شرایط محیطی، سن برگ و سلامت کوتیکول بستگی دارد. پس از محلول‌پاشی، ارزیابی پاسخ گیاه طی ۴۸ تا ۷۲ ساعت بعد ضروری است.

 

 

بهترین زمان برای استفاده از کود برای پنجه زنی گندم

بهترین زمان کوددهی گندم در مرحله پنجه‌زنی وقتی است که گیاه در اوج نیاز غذایی قرار دارد. در ادامه بیشتر در این باره توضیح می‌دهیم.

در مرحله پنجه‌زنی گندم که یکی از مراحل حیاتی رشد محسوب می‌شود، زمانبندی دقیق کود دهی نقش تعیین‌کننده‌ای در عملکرد نهایی دارد. از دیدگاه علمی، مناسب‌ترین زمان برای کود دهی هنگامی است که گیاه به مرحله ۲ تا ۴ برگ کامل رسیده باشد (مرحله BBCH ۲۱-۲۵). این مرحله معمولاً ۲۰ تا ۳۵ روز پس از جوانه‌زنی و همزمان با ظهور اولین پنجه‌های جانبی رخ می‌دهد.

شرایط محیطی بهینه برای کوددهی شامل دمای خاک بین ۸ تا ۱۵ درجه سانتی‌گراد در عمق ۱۰ سانتیمتری و رطوبت خاک در حدود ۶۰ تا ۸۰ درصد ظرفیت زراعی می‌باشد. پیش‌بینی بارندگی در ۴۸ ساعت آینده می‌تواند کارایی کود دهی را به‌طور قابل توجهی افزایش دهد.

از نظر ساعات روز، بهترین زمان برای کوددهی ساعات ۹ تا ۱۱ صبح (پس از تبخیر شبنم) یا ۱۶ تا ۱۸ عصر است. این زمان‌بندی باعث کاهش تلفات ناشی از تبخیر و افزایش جذب عناصر غذایی می‌شود.

در مدیریت کوددهی، تنظیم دقیق مقدار کود بر اساس نتایج آزمون خاک ضروری است. در خاک‌های سبک با نفوذپذیری بالا، تقسیم کود نیتروژنه به دو نوبت (۵۰ درصد در شروع پنجه‌زنی و ۵۰ درصد در مرحله پنجه‌زنی کامل) توصیه می‌شود. همچنین باید از کوددهی در دمای بالای ۲۵ درجه سانتی‌گراد خودداری نمود.

پس از کوددهی، انجام آبیاری حداکثر تا ۲۴ ساعت بعد ضروری است. پایش پاسخ گیاه به کوددهی باید ۷ تا ۱۰ روز پس از انجام عملیات صورت گیرد که شامل ارزیابی رشد پنجه‌ها، اندازه‌گیری شاخص کلروفیل برگ‌ها و در صورت لزوم نمونه‌ برداری گیاهی برای آنالیز عناصر غذایی می‌باشد. این پایش دقیق امکان تنظیم برنامه تغذیه‌ای در مراحل بعدی رشد را فراهم می‌سازد.

 

مقدار استفاده از کود برای پنجه زنی گندم

 

 

 

 

 

 

 

 

 

توجه

1. مقادیر بر اساس میانگین نیاز خاک‌های زراعی ایران تنظیم شده‌اند.
2. در خاک‌های با ماده آلی بالای 2%، مقدار نیتروژن 20% کاهش یابد.
3. در ارقام پرمحصول (مثل سیمیت) 15% به مقادیر افزوده شود.
4. کاربرد همراه با 10-20 kg/ha گوگرد پودری (در خاک‌های آهکی) توصیه می‌شود.