نیترات روی یک ترکیب معدنی است که اغلب به عنوان دی نیترات روی، سلوکسان یا هگزاهیدرات نیترات روی شناخته می شود. کاربردهای اولیه آن در تولید مواد شیمیایی، رنگ ها و داروها مختلف به عنوان کاتالیزور است. علاوه بر این نیترات روی در صنعت نساجی برای رنگرزی و چاپ پارچه استفاده می شود. همچنین به عنوان نگه دارنده جهت محافظت از چوب در برابر پوسیدگی و آسیب حشرات کاربرد دارد.
نیترات روی یا سلوکسان، یک جامد کریستالی سفید تا بی رنگ و بسیار آب شونده است. این ترکیب بیشتر به شکل هگزاهیدرات وجود دارد و در الکل و آب محلول است. در حالی که به خودی خود قابل احتراق نیست، می تواند سوختن سایر مواد قابل احتراق را تشدید کند. این ترکیب هنگامی که گرم می شود، اکسیدهای سمی نیتروژن آزاد می کند. نیترات روی کاربردهای متنوعی ندارد و عموماً در آزمایشگاه ها استفاده می شود.
انواع نیترات روی
نیترات روی می تواند از صفر تا شش مولکول آب داشته باشد. در این بین اشکال مختلف هیدراته مانند تتراهیدرات (Zn(NO3)2 4H2O) و هگزا هیدرات (Zn(NO3)2 6H2O) شناخته شده تر هستند و بیشتر خرید و فروش می شوند. تفاوت این دو ترکیب به محتوای آب موجود در فرمول شیمیایی بر می گردد.
دی نیترات روی به خودی خود کاربرد گسترده ای ندارد و به طور کلی به عنوان یک کاتالیزور عمل می کند. این ترکیب تمایل به جذب رطوبت از هوا و تبدیل به مایع دارد. هنگامی که با هیدروکربن ها ترکیب می شود قابل احتراق می شود و به عنوان یک کاتالیزور برای احتراق سایر ترکیبات عمل می کند.
کاربردهای نیترات روی
اگرچه نیترات روی در مقیاس بزرگ کاربرد ندارد، اما در سنتز پلیمرهای کوئوردیناسیونی در مقیاس آزمایشگاهی قابل استفاده است. تجزیه کنترل شده به اکسید روی نیز برای تولید ساختارهای مختلف مبتنی بر ZnO از جمله نانوسیم ها استفاده می شود.
سلوکسان به عنوان پیش ماده برای سنتز سایر ترکیبات روی استفاده می شود. از آن برای ساخت اکسید روی، هیدروکسید روی، کربنات روی و غیره استفاده می شود. نیترات روی در صنعت آبکاری برای پوشش اجسام با روی مورد استفاده قرار می گیرد.
سلوکسان به عنوان کاتالیزور در واکنش های شیمیایی مختلف استفاده می شود. مثلا به عنوان کاتالیزور در سنتز ترکیبات آلی و در اکسیداسیون الکل ها کاربرد دارد. علاوه بر این در موارد زیر قابل استفاده است:
- در صنعت رنگرزی از آن به عنوان ماده خشک کننده استفاده می شود.
- به عنوان کاتالیزور در تولید رزین عمل می کند.
- به عنوان یک عامل اکسید کننده قوی استفاده می شود.
- نیترات روی در تولید کودهای مایع استفاده می شود.
- به عنوان منعقد کننده در تولید لاتکس استفاده می شود.
- در صنعت داروسازی برای تولید دارو کاربرد دارد.
ارسال رایگان به سراسر کشور
مشاوره گیاه پزشکی رایگان
پرداخت اقساطی بدون اعمال بهره
خطرات نیترات روی
استنشاق گرد و غبار این ماده شیمیایی می تواند باعث تحریک در بینی و گلو شود. اگر بلعیده شود، می تواند باعث سوزش در دستگاه گوارش شود. تماس با پوست منجر به تحریک و بثورات بالقوه خواهد شد. اگر نیترات روی حرارت داده شود، می تواند اکسیدهای نیتروژن سمی را آزاد کند. همچنین در صورت تماس با مواد قابل اشتعال می تواند آتش را تشدید کند.
قرار گرفتن در معرض نیترات روی می تواند باعث سردرد، سرگیجه، حالت تهوع و استفراغ شود. سطوح بالای این ماده شیمیایی ظرفیت حمل اکسیژن خون را کاهش می دهد و باعث سردرد، خستگی و سرگیجه و رنگدانه های آبی پوست و لب ها می شود.
جدول مشخصات، خواص و ویژگی های نیترات روی
| عناوين | مقادير |
|---|---|
| نام شیمیایی | نیترات روی، دی نیترات روی، سلوکسان |
| جرم مولی | 189.36 گرم بر مول |
| ظاهر | کریستالی سفید رنگ |
| چگالی | 2.065 g/cm³ |
| نقطه ذوب | 36.4 درجه سانتی گراد |
| نقطه جوش | حدود 125 درجه سانتی گراد |
| حلالیت | بسیار محلول در آب و محلول در اتانول |
| ph | 3 تا 4 |
| نقطه ذوب | 110 درجه سانتی گراد |
روش تولید نیترات روی
نیترات روی با حل کردن روی در اسید نیتریک تولید می شود. واکنش بسته به غلظت متفاوت است و می تواند منجر به تشکیل نیترات آمونیوم به عنوان محصول فرعی شود. واکنش به شرح زیر است:
Zn + 2 HNO3(diluted) → Zn(NO3)2 + H2
4 Zn + 10 HNO3 (concentrated) → 4 Zn(NO3)2 + NH4NO3 + 3 H2O
شرایط نگهداری و جابجایی نیترات روی
این ترکیب باید در یک ظرف محکم در بسته، در یک منطقه خنک، خشک و با تهویه مناسب نگهداری شود. حتما این ماده را دور از نور مستقیم خورشید نگه داشته و از گرم شدن بیش از حد آن جلوگیری کنید. هنگام حمل و نقل نیز باید از بسته بودن ظروف اطمینان حاصل کنید زیرا این ماده به سرعت رطوبت هوا را جذب می کند.
واکنش های نیترات روی
نیترات روی یک ماده شیمیایی است که با ترکیبات مختلفی وارد واکنش می شود. برخی از ترکیبات به دست آمده از این واکنش در صنایع مختلف کاربرد دارند و این واکنش ها به همین منظور صورت می گیرد.
1. واکنش نیترات روی با هیدروکسید سدیم
هنگامی که محلول آبی هیدروکسید سدیم با نیترات روی واکنش می دهد، رسوب سفید رنگ نیترات سدیم تشکیل می شود.
2. واکنش نیترات روی با هیدروکسید آمونیوم
وقتی محلول هیدروکسید آمونیوم به محلول دی نیترات روی اضافه می شود به آرامی رسوبات سفید نیترات آمونیوم تشکیل می شود. هنگامی که هیدروکسید آمونیوم بیش از حد اضافه شود، رسوبات سفید در آن محلول می شوند.
3. واکنش نیترات روی با فسفات سدیم
هنگامی که محلول های آبی سلوکسان و فسفات سدیم با هم ترکیب می شوند، فسفات روی جامد و محلولی از نیترات سدیم تشکیل می شود.
4. واکنش نیترات روی با کربنات سدیم
هنگامی که محلول آبی کربنات سدیم به محلول آبی نیترات روی اضافه می شود، کربنات روی تشکیل می شود (با فرآیند تجزیه مضاعف) که به دلیل نامحلول بودن در آب رسوب می کند و نیترات سدیم در محلول باقی می ماند.
5. واکنش نیترات روی با منیزیم
منیزیم (Mg) عنصری واکنش پذیرتر از روی است. بنابراین یک واکنش جابجایی رخ می دهد که در آن روی از محلول نیترات خود با منیزیم جایگزین می شود و نیترات منیزیم را تشکیل می دهد.
MSDS نیترات روی
در صورت تماس با چشم ها: فوراً چشم ها را با آب فراوان به مدت حداقل 15 دقیقه بشویید.
در صورت تماس با پوست: کمک های پزشکی دریافت کنید. بلافاصله پوست را با آب فراوان به مدت حداقل 15 دقیقه در حالی که لباس ها و کفش های آلوده را درآورده اید بشویید.
در صورت بلع: اگر قربانی هوشیار است، 2 تا 4 فنجان شیر یا آب به او بدهید. هرگز چیزی را از طریق دهان به فرد بیهوش ندهید. در صورت بروز تحریک یا علائم، کمک پزشکی دریافت کنید.
در صورت استنشاق: بلافاصله فرد را به هوای تازه منتقل کنید. اگر تنفس او دشوار است از اکسیژن استفاده کنید. اگر قربانی ماده را بلعیده یا استنشاق کرده است از احیای دهانبهدهان استفاده نکنید. با کمک ماسک جیبی مجهز به دریچه یک طرفه یا سایر وسایل پزشکی تنفسی مناسب، تنفس مصنوعی بدهید.
در صورت آتش سوزی: از تجهیزات حفاظتی کامل استفاده کنید. این اکسید کننده قوی در تماس با مواد دیگر ممکن است باعث آتش سوزی شود. از اسپری آب، مواد شیمیایی خشک، دی اکسید کربن یا فوم شیمیایی برای خاموش کردن آتش استفاده کنید.
با رعایت نکات احتیاطی در بخش تجهیزات حفاظتی فوراً نشت ها را تمیز کنید. جارو بکشید، سپس در ظرف مناسبی برای دفع قرار دهید. از ایجاد گرد و غبار اجتناب کرده و تهویه مناسب را فراهم کنید.
سوالات متداوال
1. روی نیترات اسید است یا باز؟
نیترات روی یک ترکیب اسیدی است. آنیون های هیدروکسید موجود در آب می توانند آنیون های نیترات در محلول آبی آزاد کنند. از آنجاییکه HNO3 شبیه یک مولکول نیست. این واکنش منجر به تشکیل یون های هیدرونیوم می شود و محلول را می توان اسیدی در نظر گرفت.
2. آیا نیترات روی حلالیت کم دارد یا زیاد؟
هنگامی که نیترات روی در آب ریخته می شود، با آب واکنش نمی دهد. به یون های Zn+ و NO32- تجزیه می شود. هیدروکسید روی به هیچ عنوان تشکیل نمی شود. بنابراین افزودن این ماده به آب یک تغییر فیزیکی است زیرا خواص شیمیایی نیترات روی در آب به صورت دست نخورده باقی می ماند.
3. وقتی روی با نیترات نقره واکنش می دهد چه اتفاقی می افتد؟
روی منجر به تشکیل نیترات روی شده و نقره را به عنوان یک محصول جانبی در طول یا در پایان فرآیند ایجاد می کند. این فرآیند از آنجایی اتفاق می افتد که روی بسیار واکنش پذیرتر از نقره است و این به نوبه خود نقره را طی واکنش ایجاد می کند.