کاشت سیر فرایندی ساده و آسانی است و تنها نکته مهم در کشت این است که بتوانید نکات ریز را رعایت کنید تا بازدهی کشت سیر شما افزایش یابد و کیفیت سیر تولیدی شما نیز به حدی برسد که بتوانید اقدام به صادرات یا فروش در بازارهای خوب بکنید.
در این مقاله شما خواهید آموخت که سیر چگونه در محیط‌های مختلفی همچون زمین کشاورزی، باغچه‌ها و گلدان‌ها کشت می‌شود و نحوه کشت سیر در هر فصل شامل بهار، تابستان، پاییز و زمستان چگونه خواهد بود.
آشنایی با گیاه سیر
گیاه سیر از خانواده سبزی‌های پیازی می‌باشد که از قدیم‌الایام در تمدن‌های بزرگی همچون ژاپن، چین و مصر بزرگ آن دوران رواج داشته است. سیر بر خلاف پیاز از چندین سیرچه تشکیل شده است و ساختار واحد آن از چند جز کوچکتر به نام سیرچه یا حبه سیر تشکیل شده است.
در ایران نیز سیر به جهت دارا بودن خواص دارویی فوق‌العاده و عطر خوب بسیار رواج دارد و کشت و مصرف آن همواره مورد توجه ایرانیان بوده است. همدان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان سیر در ایران است و طبق آمار جهاد کشاورزی نیمی از سیر ایران توسط همدان تولید می‌شود.
در واقع سیر ساختاری متشکل از چندین سیرچه کوچکتر است که روی مجموعه این سیرچه‌ها را یک پوسته پیازی می‌پوشاند و آن را متحد می‌کند. یک سیر از بخش‌های زیر تشکیل می‌شود:
- ریشه: افشان و کوتاه است.
- ساقه هوایی: همانند گیاه پیاز است اما کوتاه‌تر و باریک‌تر است.
- ساقه زیر زمینی: در سال اول کاشت تشکیل می‌شود و از چنیدین سیرچه تشکیل می‌شود که خوراکی است و همان سیر خوراکی است.
- برگ‌های هوایی: باریک و بلند
- گل
- بذر: مانند پیاز هستند منتها ریزتر و سیاه و با قوه رویشی خوب
- پیاز هوایی: گاهی در آب و هوای سردسیر به جای گل پیازچه‌های هوایی تشکیل می‌شود.
انواع گیاه سیر
به طور کلی می‌توانیم بگوییم که سیر ۴ نوع کلی دارد که به شرح زیر است:
- سیر سفید یا معمولی
- سیر صورتی
- سیر قرمز
- سیر اسپانیایی
۱. سیر سفید یا معمولی
غالب سیر کشت شده در ایران از این سیر می‌باشد و همان سیر سفیدی است که در بازار مشاهده می‌کنید و امسال هم بسیار گران شده است. وقتی به بازار میوه و سبزی هفتگی رفتم متوجه شدم هر کیلو سیر بیش از ۱۴۰ هزار تومان قیمت دارد که حقیقتا باعث شگفتی من شد.
۲. سیر صورتی
این نوع سیر همان‌طور که از نامش پیداست پوست صورتی رنگ دارند و مقاومت بیشتری نسبت به سرما و رطوبت از خود نشان می‌دهد.
۳. سیر قرمز
در این نوع سیر رنگ پوست کاملا قرمز است و سیرچه‌ها درشت تر از سیر سفید هستند.
۴. سیر اسپانیایی
این نوع سیر مخصوص مناطق گرمسیر همچون مصر است و در ساقه‌های هوایی آن سیرچه‌های هوایی تشکیل می‌شود.
ارقام سفید زودرس‌تر از ارقام صورتی رنگ می‌باشند و ارقام صورتی انبارداری و ماندگاری بهتری از ارقام سفید دارند ولی عملکرد کمتری نیز دارند.
شرایط کاشت سیر
یکی از مسائل مهم در گیاه سیر تولید بذر است که گیاه در شرای آب و هوایی سرد یا معتدل رو به سرد به سمت بذرزایی نمی‌رود ولی به جای گل غده یا پیازهای کوچکی روی شاخه به وجود می‌آیند که در تکثیر گیاه سیر به کار می‌روند. در واقع مناسب‌ترین دمای کاشت سیر ۱۳ تا ۲۴ درجه می‌باشد و حداقل دمای قابل تحمل ۷ درجه و حداکثر دمای قابل تحمل ۳۰ درجه می‌باشد.
بهترین خاک برای کاشت سیر همانند دیگر گیاهان، خاک‌های غنی و سبک دارای زهکشی مناسب می‌باشد. به طور مثال می‌توانیم زمین‌های شنی اطراف رودخانه را مثال بزنیم که بهترین مکان برای کشت سیر هستند. زهکشی در کاشت سیر خیلی مهم می‌باشد، چراکه رطوبت بالا می‌تواند باعث خراب شدن و آسیب دیدن سیر شود.
بهترین زمان کاشت سیر
بهترین زمان کاشت سیر در منطقه‌ای با شرایط آب و هوایی معمولی ۱۵ مهر تا ۱۵ آبان می‌باشد. کاشت سیر هم تا حدودی شبیه به کاشت زعفران است، اگر سرما و باران زود به منطقه شما می‌رسد باید در مهر کشت خود را انجام دهید و اگر در مناطق گرمسیر هستید و سرما دیر به منطقه شما می‌رسد می‌توانید کشت را تا آذرماه به تعویق بیندازید.
کاشت سیر در بهار
کاشت سیر معمولاً توی فصل پاییز انجام می‌شه، چون سیر به یه دوره سرما نیاز داره تا خوب رشد کنه و پیازهای درشت‌تری بده. اما اگه خاک مزرعه‌تون سنگینه و آب رو خوب از خودش رد نمی‌کنه (مثل خاک رسی)، کاشت پاییزه ممکنه باعث خراب شدن سیرها بشه. توی این شرایط، می‌تونین سیر رو توی بهار بکارین.
توی بعضی کشورها که زمستون‌های خیلی سرد دارن، مثل روسیه، سیر رو بیشتر توی بهار می‌کارن، چون اگه تو پاییز بکارن ممکنه یخ بزنه و از بین بره. البته برای کاشت بهاره باید از نوع خاصی از سیر استفاده کنین که نیاز زیادی به سرما نداره.
یه نکته مهم اینه که سیر بهاره معمولاً کوچیک‌تره و تعداد حبه‌هاش کمتر از سیر پاییزه‌ست، ولی موندگاریش توی انبار بیشتره و دیرتر خراب می‌شه.
در کل، اگه خاک خوبی دارین و زمستون خیلی سختی ندارین، همون کاشت پاییزه (مهرماه) بهترین انتخابه. اما اگه مجبور بودین، کاشت بهاره هم می‌تونه راه‌حل مناسبی باشه، به شرط اینکه مراقب نوع سیر و شرایط زمین باشین.
کاشت سیر در تابستان
کاشت سیر در تابستان چندان مناسب نیست و منجر به رشد زودتر از موقع گیاه و سرمازدگی آن در زمستان می‌شود. کاشت سیر در تابستان در بیشتر مناطق ایران توصیه نمی‌شود ولی اگر مصر هستید که سیر را در تابستان کشت کنید و یا اینکه به دلیل سرمای زودرس مجبور به این کار هستید می‌توانید در شهریور ماه کشت را انجام دهید.
کاشت سیر در پاییز
کاشت سیر در پاییز بهترین و مناسب‌ترین زمان برای کاشت سیر در غالب نقاط ایران است. زمین را در پاییز آماده کنید و در اوایل پاییز و قبل از باران و سرمای پاییزه کشت را شروع کنید. همدان که قطب تولید سیر ایران است کشت سیر را در ۱۵ مهر تا ۱۵ آبان انجام می‌دهد و بقیه جاهای گرمسیرتر کمی دیرتر اقدام به کشت می‌کنند.
کاشت سیر در زمستان
کاشت سیر در زمستان بیشتر در مناطق گرمسیر و نیمه‌گرمسیری کاربرد دارد، جایی که سرمای هوا شدید نیست و زمین در زمستان همچنان قابل‌کشت باقی می‌ماند. در چنین مناطقی، کشاورزان معمولاً به‌جای کاشت سیر در مهر یا آبان، آن را در آذر یا حتی اوایل دی‌ماه می‌کارند. این روش بیشتر به دلیل اقلیم گرم‌تر منطقه است که مانع از کاشت پاییزه در زمان مرسوم می‌شود یا باعث رشد زودهنگام سیر و حساس شدن آن به سرمای دیررس می‌شود.
با این حال، باید توجه داشت که کاشت سیر در زمستان معمولاً بازده کمتری نسبت به کشت پاییزه دارد. علت اصلی این موضوع، کوتاه‌تر شدن دوره رشد گیاه و کمبود زمان سرمای کافی برای تحریک بهتر پیازدهی است. سیر نیاز دارد تا مدتی در دمای پایین قرار بگیرد تا به‌خوبی تقسیم حبه کند و پیازهای درشت و یکنواخت تولید کند. اگر این دوره سرما به‌درستی طی نشود، سیرها معمولاً تک‌حبه یا کوچک باقی می‌مانند.
به‌عنوان مثال، در برخی مناطق استان خوزستان یا بوشهر، که پاییز هنوز گرم است و سرمای جدی تا اواخر آذر فرا نمی‌رسد، کشاورزان ممکن است سیر را در دی‌ماه بکارند. اگرچه این کار امکان‌پذیر است و سیر هم رشد می‌کند، اما معمولاً اندازه حبه‌ها کوچکتر است و عملکرد نهایی کمتر از سیرهایی‌ست که در مهر یا آبان در مناطق معتدل‌تر کاشته شده‌اند.
در مقابل، در مناطقی مثل استان فارس یا جنوب کرمان، اگر سیر را خیلی دیر و در زمستان بکارند، ممکن است به مرحله رشد کامل نرسد یا برداشت خوبی ندهد، چون گرمای زودهنگام بهاره دوره رشد را قطع می‌کند. به همین دلیل، بهترین عملکرد معمولاً زمانی به دست می‌آید که سیر در پاییز (مهر تا آذر) کاشته شود و زمستان، یک دوره سرمای مناسب را برای گیاه فراهم کند.
آموزش کاشت سیر
برای کاشت سیر باید چند گام ساده را انجام دهیم که به شرح زیر می‌باشد:
- آماده سازی بستر
- انواع روش‌های کاشت سیر
- عمق کاشت سیر
- کوددهی سیر
- مدیریت علف‌های هرز
- آبیاری در کاشت سیر
- برداشت سیر
- عمل آوری و خشک کردن سیر
گام اول: آماده سازی بستر
برای کاشت سیر در اوایل پاییز بهتر است زمین را یک بار در تابستان شخم زده و با کود مرغی برای سیر غنی کنید. در واقع برای کشت سیر سطح زمین نباید خیلی پودری شود که سطح زمین پس از اولین باران سله ببند و جوانه سیر نتواند از خاک خارج شود. شما باید طوری شخم بزنید و دیسک بزنید که کلوخه‌ها به اندازه یک گردو باشند.
کاشت سیر در باغچه
برای کاشت سیر در باغچه می‌توانید یک گونه کود مرغی پوسیده را در تابستان به باغچه اضافه کنید و خاک را با بیل زیر و رو کنید. بهتر است تا عمق یک وجب شخم بزنید و باغچه را به حال خودش بگذارید و در اوایل پاییز با روشی که در ادامه می‌گویم کشت سیر را انجام دهید.
در اوایل پاییز، زمانی که دمای هوا کمی خنک‌تر شده و هنوز یخ‌زدگی اتفاق نیفتاده، بهترین زمان برای کاشت سیر فرا رسیده است. ابتدا سطح خاک را صاف کرده و از هرگونه علف‌های هرز پاک‌سازی کنید. حبه‌های سالم و بدون آسیب‌دیدگی را از یک بوته سیر کامل جدا کرده و ترجیحاً از سیرهای محلی یا ارقام مقاوم به شرایط منطقه استفاده کنید. هر حبه را به‌صورت عمودی، با نوک به سمت بالا، در عمق حدود ۴ تا ۵ سانتی‌متری خاک بکارید. فاصله مناسب بین هر حبه حدود ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر است.
پس از کاشت، خاک را به‌آرامی روی حبه‌ها برگردانده و می‌توانید یک لایه نازک کود دامی پوسیده یا خاک برگ روی آن پخش کنید. در مناطق سردسیر، برای محافظت از سیر در برابر یخبندان، می‌توان یک لایه مالچ (مانند برگ خشک یا پوشال) روی سطح خاک قرار داد. آبیاری اولیه باید سبک و یکنواخت باشد و در ادامه، بسته به شرایط اقلیمی، در پاییز و زمستان معمولاً به آبیاری خاصی نیاز نیست، مگر در صورت خشکی شدید.
با شروع فصل بهار و گرم‌تر شدن هوا، سیرها به‌تدریج از خاک بیرون می‌زنند. در این مرحله، باید آبیاری منظم، کنترل علف‌های هرز و در صورت لزوم تغذیه با کودهای آلی سبک ادامه پیدا کند تا رشد رویشی به‌خوبی شکل بگیرد. برداشت سیر معمولاً از اواخر خرداد تا تیرماه انجام می‌شود، زمانی که ۵۰ تا ۷۰ درصد برگ‌های سبز زرد شده‌اند.
کاشت سیر در گلدان
برای کاشت سیر در گلدان می‌توانید از خاک‌های بسته‌بندی شده آماده یا خاک باغچه به همراه مقداری پرلیت یا کود مرغی استفاده کنید. برای کاشت هم بسته به سایز گلدان می‌توانید حبه‌های سیر را با فاصله ۵ سانتی‌متری در قسمت‌های مختلف گلدان و در عمق ۱۰ سانتی‌متری کشت کنید و روی آن را با خاک بپوشانید.
پس از کاشت، خاک را کمی فشار دهید تا حبه‌ها در جای خود تثبیت شوند، سپس آبیاری سبک و یکنواخت انجام دهید تا رطوبت اولیه برای جوانه‌زنی تأمین شود. بهتر است گلدان را در محیطی قرار دهید که نور طبیعی به اندازه کافی دریافت کند. نور مستقیم آفتاب (حداقل ۶ ساعت در روز) برای رشد مناسب سیر ضروری است، بنابراین اگر گلدان را در بالکن، پشت پنجره‌ی آفتاب‌گیر یا فضای باز نگه دارید، نتیجه بهتری خواهید گرفت.
در طول زمستان، سیر وارد یک دوره نیمه‌فعال می‌شود و نیازی به آبیاری زیاد ندارد. کافی‌ست رطوبت خاک حفظ شود و از آبیاری بیش‌ازحد پرهیز شود تا حبه‌ها دچار پوسیدگی نشوند. با شروع بهار، رشد سبزینه‌ای سیر شدت می‌گیرد؛ در این مرحله می‌توانید هر دو تا سه هفته یک‌بار از کود مایع رقیق یا چای کمپوست برای تغذیه بهتر استفاده کنید.
با گرم شدن هوا و زرد شدن تدریجی برگ‌ها (معمولاً در اواخر خرداد یا تیر)، زمان برداشت فرا می‌رسد. گلدان را چند روز آبیاری نکنید تا خاک خشک شود، سپس به‌آرامی سیرها را از خاک درآورده و در سایه خشک کنید تا پوست بیرونی آن‌ها سفت شود. سیرهای برداشت‌شده را می‌توان در محیط خشک و خنک برای چند ماه نگه داشت.
اگر گلدانی با عمق و زهکشی مناسب انتخاب کنید، با همین روش ساده می‌توانید در خانه سیر ارگانیک، سالم و خوش‌عطر پرورش دهید. این کار نه‌تنها اقتصادی است، بلکه یک تجربه لذت‌بخش از کشاورزی خانگی هم محسوب می‌شود.
گام دوم: انواع روش‌های کاشت سیر
برای کاشت سیر در زمین دو روش اصلی داریم:
- روش سنتی
- روش مکانیزه
در روش سنتی که هم اکنون نیز در بیشتر مناطق استفاده می‌شود یک تراکتور با دستگاه شیار زن، شیارهایی به عمق ۱۰ سانتی‌متر ایجاد می‌کند و سپس کشاورز حبه‌های سیر را رو به بالا و با فاصله‌ی ۷ سانتی‌متر نسبته به یکدیگر به صورت پشت سرهم قرار می‌دهد. یعنی سیرها پشت سرهم در شیار قرار می‌گیرند و از هم ۵ سانتی‌متر فاصله دارند و از سطح حدود ۷ تا ۱۰ سانتی‌متر فاصله دارند.
وقتی تراکتور یک شیار ایجاد کرد باید سیرها را در شیار بگذاریم و تراکتور پس از گذاشته شدن سیرها در شیار، شیار بعدی را ایجاد می‌کند با فاصله ۱۵ سانتی‌متر به نحوی که خاک شیار جدید روی شیار قبلی بریزد و آن را بپوشاند.
در روش مکانیزه که چندان مورد استفاده قرار نمی‌گیرد یک دستگاه کاشت مکانیزه سیر، تمام این کارها را خودش انجام می‌دهد و چندین شیار را همزمان ایجاد می‌کند و خودش کاشت را هم انجام می‌دهد. البته این دستگاه‌ها چندان رایج نیست و کشاورزان می‌گویند منجر به خالی ماندن فصای زمین می‌شود.
البته روش مکانیزه کاشت سیر نیز فوایدی دارد که به شرح زیر است:
- کاهش هزینه کشت سیر
- کنترل علف‌های هرز به صورت مکانیزه
- امکان برداشت مکانیزه
- کشت در کمترین زمان و در نصف روز
گام سوم: عمق کاشت سیر
عمق کاشت سیر یکی از مسائل مهم در فرایند کاشت سیر است. اگر عمق کاشت زیاد یا کم باشد می‌تواند منجر به کاهش بازدهی شدید کاشت سیر شود که این اصلا خوب نیست. بسته به نوع خاک باید عمق کاشت را تنظیم کنید. بهترین عمق کاشت ۵ تا ۸ سانتی‌متر می‌باشد.
گام چهارم: کوددهی سیر
کوددهی سیر یکی از مهم‌ترین مراحل کاشت سیر است، شما می‌توانید با کوددهی مناسب منجر به درشت شدن سیر شوید و بازدهی آن را نیز افزایش دهید. اولین و مهم‌ترین کودی که برای سیر استفاده می‌کنید کود مایع مرغی است و سپس می‌توانید با کودهای خوبی همچون پتاسیم نیترات و هیومیک اسید بازدهی خود را افزایش دهید.
ما در مقاله‌ای مجزا به طور کامل به آموزش کوددهی سیر پرداخته‌ایم که می‌توانید به آن مراجعه کنید.
گام پنجم: مدیریت علف‌های هرز
مدیریت علف‌های هرز یکی از مهم‌ترین مراحل کاشت سیر است. علف‌های هرز بر سر نور، مواد غذایی و هر آن جیزی که برای رشد سیر مهم است با آن رقابت می‌کنند و اگر نوع علف هرز قوی باشد حتی می‌تواند رشد سیر را به چالش بکشد.
شما کشاورزان خود در این مورد مهارت‌های کافی را دارید اما ماهم چند نکته را خدمتتان عرض می‌کنیم که امیدواریم مفید واقع شود:
- به هیچ وجه از کودهای مرغی تازه استفاده نکنید
- ماشین آلات کشاورزی را ضد عفونی کنید تا از ورود قارچ و بیماری به زمین جلوگیری شود
- از بذر سیر قوی و سالم استفاده کنید
- کاشت سیر را به موقع و به طور اصولی انجام دهید
- استفاده از سموم مناسب
- آبیاری قطره‌ای یا بارانی
گام ششم: آبیاری در کاشت سیر
آبیاری سیر اهمیت بسیاری در افزایش بازدهی و جلوگیری از گسترش بیماری‌های و علف‌های هرز دارد. استفاده از آبیاری غرق آبی و کرتی یکی از دلایلی اصلی گسترش بیماری‌ها و آفات در زمین‌های سیر است.
زمان آبیاری سیر از اواخر فروردین تا اواخر خرداد می‌باشد و میزان آب مصرفی هر ۶ روز یا ۵ روز به میزان ۵ ساعت است.
در واقع یک مطالعه وجود دارد که نشان می‌دهد حداکثر رشد و عملکرد سیر تا ۲۱۳ روز پس از کاشت سیر صورت می‌گیرد و بهتر است اقدام به قطع آبیاری در همین زمان صورت بگیرد.
گام هفتم: برداشت سیر
برداشت سیر باید در شرایطی انجام شود که سیر بهترین وضعیت و شرایط را برای نگه‌داری، انبارداری و فروش دارد. برخی از کشاورزان سیر را تازه و مرطوب برداشت می‌کنند تا بتواند آن را در سر فصل و با قیمت مناسب بفروشند و برخی دیگر آن را نگه‌داری می‌کنند تا به طور کامل خشک شود و برای نگه‌داری در انبار مناسب شود.
هنگامی که نوک برگ سبز سیرها زرد شود و کمی از پایان آبیاری گذشته باشد زمان برداشت سیرها آغاز می‌شود. دقت کنید که نباید برداشت سیرها را نیز به نعویق بیندازید. تعویض در برداشت سیرها می‌تواند منجر به ضایعات فیزیکی و آفات و بیماری‌ها در سیر شود. همچنین اگر سیر بیش از حد در زمین بماند لایه پوششی آن‌ها از بین می‌رود و سیر در مراحل اولیه نگه‌داری در انبار شروع به نرم شدن می‌کند و دیگر مناسب صادرات یا نگه‌داری برای بازار شهرهای بزرگ نیست.
گام هشتم: عمل آوری و خشک کردن سیر
سیر که از زمین بیرون می‌آید باید بتوانیم آن را به نحوی خشک کنیم که مواد خارجی به داخل آن وارد نشوند و سیر زیبا و بازارپسندی ایجاد شود. سیر باید روی زمین چیده شود و روی آن با برگ‌های باقی مانده پوشانده شود تا نور خورشید به آن آسیب نرساند اما خشک شود.
به نظرم این مقاله بیش از حد حوصله شما طولانی شده است و بهتر است ادامه مسائل پیرامون نگه‌داری و خشک کردن و حمل و نقل سیر را در مقاله‌ای دیگر شرح خواهم داد. خداوند به شما کشاورزان طول عمر طولانی و زراعت پر برکت بدهد. ان شالله.
منابع
سلام
ممنون از مقاله خوبتون
من میخواستم اطراف تهران مقدار سیر کشت کنم تو مزرعه و در بهار
امکانش هست در مورد کاشت سیر در بهار یا تابستان با جزئیات صحبت کنید
سلام جناب میرکریمی
وقت بخیر
بله مشکلی نیست
لطفا با ما تماس بگیرید کارشناس کشاورزیمون کامل راهنماییتون میکنن
سلام
از کجا میتونم بذر سیر رو خریداری کنم؟
سلام محسن جان
تماس بگیر باهامون بی زحمت
خودمون نداریم
ولی سعی میکنم برات جورش کنم
سلام
ممنونم
خیلی استفاده کردم درود بر شما
سلام آقا مهدی
خیلی ممنون از حمایت شما
امیدوارم موفق باشید